Przedsiębiorcy z branży motoryzacyjnej coraz częściej zgłaszają do Polskiej Izby Motoryzacji problem z niewłaściwą praktyką Zakładów Ubezpieczeń, która przejawia się w uzależnieniu wypłaty pełnego należnego odszkodowania z tytułu naprawy uszkodzonego samochodu od przedstawienia przez podmiot wykonujący naprawę faktur źródłowych za zakup części zamiennych. W pierwszej kolejności Ubezpieczyciel oferuje Poszkodowanemu niską kwotę świadczenia odszkodowawczego, przy czym warunkuje wypłatę pełnego odszkodowania od przedłożenia przez Poszkodowanego faktury lub rachunku potwierdzającego zakup wszystkich części zamiennych zastosowanych podczas naprawy. W ocenie Ubezpieczycieli przedstawienie faktur źródłowych miałoby potwierdzić fakt nabycia części oraz ich cenę.
Opisywany problem pojawia się zarówno w postępowaniach likwidacyjnych szkodę w ramach dobrowolnego ubezpieczenia AC, jak również w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC. W przypadku likwidacji szkody z OC należy pamiętać, że Ubezpieczyciel, jako podmiot prowadzący postepowanie może żądać od Poszkodowanego tylko takich dokumentów, które są niezbędne do dalszego prowadzenia i zakończenia postępowania. W konsekwencji powyższego należy uznać, że faktura źródłowa potwierdzająca zakup części zamiennych nie jest dokumentem niezbędnym do sprawnego prowadzenia postępowania likwidacyjnego. W przypadku likwidacji szkody z AC standardowo należy mieć na uwadze treść umowy oraz Ogólnych Warunków Umowy.
Ubezpieczyciele, którzy wdrożyli takie procedury, uzasadniają swoje działania tym, że aby doszło do pełnej restytucji naturalnej i przywrócenia pojazdu do stanu sprzed wypadku, niezbędne jest wykazanie przez Poszkodowanego faktu dokonania naprawy szkody oraz jej zakresu. Trudno przychylić się do takiego stanowiska Ubezpieczycieli, bowiem należy pamiętać, że obowiązek wypłaty świadczenia odszkodowawczego w pełnej wysokości nie jest zależny od tego czy Poszkodowany dokona naprawy, czy też tej naprawy nie będzie wykonywać. W tym miejscu można odnieść się do treści Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2001 r., III CZP 68/01, która wyraźnie wskazuje, że: „Obowiązek naprawienia szkody przez wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierza ją naprawić”.
Osobiście odnoszę wrażenie, że żądanie przez Ubezpieczycieli faktur źródłowych oparte zostało na bezzasadnym podejrzeniu wszystkich zakładów naprawczych o nieuczciwe działania realizowane w toku wykonywanych napraw. Jednakże należy wyraźnie podkreślić, że zawarte w fakturze informacje o źródle i rodzaju nabytych części nie są równoznaczne z wykorzystaniem tych części przez warsztat, a tym samym wcale nie potwierdzają faktu, że zakupione części zostały zastosowane do wykonania naprawy. W moim przekonaniu Ubezpieczyciel mógłby ewentualnie zażądać faktury źródłowej na zakup części tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy istnieją uzasadnione wątpliwości, co do prawidłowości wykonanej naprawy i zastosowanych części. Niezwykle krzywdzące jest przyjęcie takiego założenia względem wszystkich przedsiębiorców, którzy w zdecydowanej większości uczciwie i rzetelnie wykonują wszystkie naprawy.
Analizując kwestię żądania przez Ubezpieczycieli faktur źródłowych należy wskazać, że wymaganie przez Ubezpieczycieli wykazywania źródła pochodzenia części można ocenić, jako nieuprawnione ingerowanie w proces prowadzenia działalności gospodarczej, a w konsekwencji naruszenie tajemnicy handlowej.
Aktualnie obowiązujące przepisy prawa nie pozwalają na warunkowanie wypłaty odszkodowania od przedstawienia faktur źródłowych. Co więcej Komisja Nadzoru Finansowego w swoich wytycznych oceniła to żądanie, jako praktykę uciążliwą dla przedsiębiorców oraz utrudniającą postępowanie likwidacyjne. W tym miejscu należy odwołać się do treści artykuły 17 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, który wyraźnie wskazuje sytuacje, w których Ubezpieczyciel może ograniczyć wypłatę odszkodowanie. A zatem ograniczenie wypłaty odszkodowania jest możliwe tylko w ściśle określonych przypadkach, po spełnieniu konkretnych przesłanek. Zakład ubezpieczeń może ograniczyć wypłacane odszkodowanie, jeżeli Poszkodowany z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa, nie dopełniły swoich obowiązków wymienionych w art. 16 ustawy, a miało to wpływ na ustalenie istnienia lub zakresu ich odpowiedzialności cywilnej bądź też na zwiększenie rozmiarów szkody. Przy czym ciężar udowodnienia faktów, uzasadniających zwrot zakładowi ubezpieczeń części odszkodowania lub ograniczenia odszkodowania, spoczywa na zakładzie ubezpieczeń.
W świetle powyższego należy uznać, że brak dostarczenia faktur źródłowych przez Poszkodowanego nie spełnia żadnej z wyżej wymienionych przesłanek. A co za tym idzie brak jest podstaw do ograniczenia wypłaty odszkodowania z powodu niedostarczenia faktur źródłowych, bowiem faktury za zakup części nie potwierdzają faktu przeprowadzenia naprawy uszkodzonego pojazdu, lecz dotyczą jedynie zakupu części zamiennych. Kolejny raz należy powtórzyć, że niedostarczenie faktur źródłowych nie ma wpływu na ustalenie istnienia lub zakresu odpowiedzialności cywilnej. Nadto, nie istnieją normy prawne, które nakładają na serwis obowiązek udostępnienia faktur źródłowych.
Co ciekawe opisywany problem w dużej mierze dotyczy serwisów poza ASO. W sytuacji, gdy naprawa dokonywana jest w ASO Ubezpieczyciele rzadziej wnioskują o przedstawienie faktur źródłowych. Powyżej opisane zjawisko świadczy o tym, że serwisy, które nie należą do ASO muszą mierzyć się z innymi wymaganiami i mają bardziej skomplikowany proces likwidacji szkód, niż serwisy należące do ASO.
Reasumując należy wyraźnie wskazać, że przedstawienie faktur źródłowych za zakup części zamiennych nie jest konieczne do uzyskania odszkodowania z ubezpieczenia OC. Kwestię wypłaty odszkodowania z Ubezpieczenia AC reguluje zawarta umowa i Ogólne warunki umowy. Żądanie Ubezpieczyciela skierowane do Poszkodowanego i polegające na udowodnieniu zakupu części zastosowanych do naprawy jest pozbawione podstawy prawnej i nie powinno w żadnej mierze wpływać na ograniczenie należnego Poszkodowanemu świadczenia. Podmiot wykonujący naprawę musi wystawić jedynie fakturę VAT, która potwierdza wykonanie i zakres usługi polegającej na naprawieniu uszkodzonego samochodu. Żądanie przez Ubezpieczycieli faktur źródłowych na zakup części zamiennych może być uznawane za ingerencję w tajemnicę handlową przedsiębiorstwa.
Z poważaniem,
radca prawny Justyna Radek
Ekspert Polskiej Izby Motoryzacji
