W dniu 27 września br., do Biura Rzecznika Ubezpieczonych zostało doręczone uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca br. (III CZP 85/11) w sprawie zakresu i dopuszczalności stosowania części oryginalnych w ramach ubezpieczenia OC komunikacyjnego. Słowem przypomnienia, Rzecznik Ubezpieczonych w dniu 8 listopada 2011 r. zwrócił się do Sądu Najwyższego z wnioskiem o podjęcie uchwały i udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy w świetle art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. poszkodowany w wypadku komunikacyjnym może żądać od ubezpieczyciela w ramach jego odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy mechanicznych ustalenia wysokości odszkodowania za szkodę w pojeździe według cen części oryginalnych pochodzących bezpośrednio od producenta pojazdu w sytuacji, gdy uszkodzeniu uległy tego rodzaju części i zachodzi konieczność ich wymiany na nowe.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Rzecznika Ubezpieczonych w dniu 20 czerwca br., odmówił podjęcia uchwały. W ocenie Sądu Najwyższego decyzja o odmowie wydania uchwały była podyktowana tym, że zagadnienie prawne przedstawione przez Rzecznika Ubezpieczonych w części zostało rozstrzygnięte przez skład powiększony Sądu Najwyższego uchwałą z dnia 12 kwietnia 2012 r. (III CZP 80/11), w części zaś dotyczyło kwestii rozbieżności w stosowaniu prawa.
Postanowienie wraz z uzasadnieniem
Analiza uzasadnienia postanowienia, zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych wskazuje, że pomimo odmowy wydania uchwały, Sąd Najwyższy bardzo obszernie wypowiedział się co do zakresu restytucji (obowiązku naprawienia szkody) w sytuacji, gdy w pojeździe uszkodzeniu uległy części oryginalne bezpośrednio pochodzące od producenta pojazdu mechanicznego i zachodzi konieczność ich wymiany na nowe. Na tę chwilę z treści uzasadnienia można wyprowadzić pewne wytyczne, które w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych będą miały istotny wpływ na zakres praw poszkodowanego i dotychczasową praktykę likwidacji szkód komunikacyjnych. W opinii Rzecznika Ubezpieczonych:
– SN nawiązując do uchwały z dnia 12 kwietnia br. (III CZP 80/11) nie tylko ponowił ocenę, że potrącenia amortyzacyjne są dopuszczalne tylko wówczas, gdy pojazd po naprawie zyskał na wartości i tylko w zakresie wzrostu wartości, ale również jednoznacznie podkreślił, że jeżeli uszkodzonej części nie da się naprawić, część ta musi zostać zastąpiona inną, nową częścią. Innymi słowy, nie jest restytucją (naprawieniem szkody w pojeździe) naprawa pojazdu za pomocą części używanych lub ustalenie odszkodowania według cen tych części.
– SN całkowicie odrzucił automatyzm w stosowaniu części nieoryginalnych przy obliczaniu przez ubezpieczyli wysokości odszkodowania, tylko dlatego, że są one tańsze i znajdują się w obrocie lub wyłącznie w programach komputerowych stosowanych przez ubezpieczycieli do wyliczenia wysokości odszkodowania lub też, że stosowanie tego rodzaju części wynika wyłącznie z przyjętych modeli „optymalizacji” likwidacji szkód z OC komunikacyjnego.
– SN wyraźnie zaakcentował zupełność restytucji. W razie uszkodzenia pojazdu poszkodowany może żądać od ubezpieczyciela kwoty odpowiadającej wszelkim celowym i ekonomicznie uzasadnionym wydatkom służącym do przywrócenia stanu poprzedniego. Przywrócenie stanu poprzedniego ma miejsce, jeżeli stan pojazdu po naprawie pod każdym istotnym względem (stanu technicznego, zdolności użytkowania, części składowych, trwałości, wyglądu estetycznego, itd.) odpowiada stanowi pojazdu przed uszkodzeniem.
– SN przyznał prymat prawu poszkodowanego do pełnego naprawienia szkody. Dobór części zamiennych potrzebnych do naprawy uszkodzonego pojazdu nie może w żaden sposób prowadzić do pogorszenia położenia poszkodowanego. Pogorszenie takie ma miejsce, zarówno wtedy, gdy użyta część do wymiany lub ujęta w kosztorysie naprawy, sporządzonego dla potrzeb wyliczenia odszkodowania, była częścią gorszą, od tej która uległa uszkodzeniu, jak i wtedy, gdyby równowartość restytucyjna części zastępczej byłaby niepewna. Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych niepewność restytucyjna może mieć miejsce, gdy brak jest obiektywnych przesłanek pozwalających na kategoryczne stwierdzenie, że inna część niż część bezpośrednio pochodząca od producenta pojazdu jest tej samej jakości co część oryginalna pod każdym istotnym względem (tożsamości parametrów technicznych, w szczególności co do właściwości chemicznych i fizycznych, identyczności co do zdolności użytkowania, tej samej trwałości, o tym samym poziomie bezpieczeństwa, tożsamości wyglądu estetycznego, etc.)
– Zdaniem SN akty prawa wspólnotowego i krajowego, które odnoszą się do zagadnień porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w przemyśle motoryzacyjnym[1] nie mogą być traktowane przez ubezpieczycieli jako upoważnienie do każdorazowego zwolnienia się z obowiązku naprawienia szkody według cen części oryginalnych poprzez zapłatę odszkodowania odpowiadającego równowartości cen części nieoryginalnych. Nie ograniczają też prawa poszkodowanego do żądania ustalenia odszkodowania z uwzględnieniem cen części oryginalnych. Koronny argument wielu ubezpieczycieli o dopuszczalności stosowania cen części nieoryginalnych przy ustalaniu wysokości odszkodowania w każdym przypadku i w oparciu o te akty prawne, który powszechnie wyrażany był w stanowiskach do poszkodowanych lub w pismach procesowych w sporach sądowych, został całkowicie przez SN zakwestionowany.
– Oryginalność części zamiennych jest zasadniczym kryterium decydującym o rodzaju, jakości i źródle pochodzenia części zamiennych, które należy zastosować do naprawy lub do obliczenia wysokości odszkodowania.
– Jeżeli uszkodzeniu uległy części pochodzące bezpośrednio od producenta pojazdu mechanicznego, i zachodzi konieczność ich wymiany na nowe, regułą powinno być stosowanie części oryginalnych pochodzących od producenta pojazdu mechanicznego lub równoważnych oryginalnym, tj. wyprodukowanych przez producenta części, który dostarcza producentowi pojazdu części do montażu pojazdów, zgodnie ze specyfikacjami i standardami produkcyjnymi, ustalonymi przez producenta pojazdu.
– Z postanowienia SN wypływa wniosek, że części oryginalne bezpośrednio pochodzące od producenta pojazdu w miejsce uszkodzonych części tego samego rodzaju, powinny być bezwzględnie stosowane, jeżeli:
1) pojazd jest jeszcze objęty gwarancją producenta i w okresie gwarancji był serwisowany w oparciu o części oryginalne bezpośrednio pochodzące od producenta;
2) przemawia za tym szczególny interes poszkodowanego, np.
a) pojazd nie znajduje się już na gwarancji producenta, ale poszkodowany serwisował pojazd w oparciu o części oryginalne, a kontynuacja takiej „historii” może wpłynąć na wartość handlową pojazdu;
b) poszkodowany naprawi pojazd mechaniczny z wykorzystaniem części oryginalnych i przedstawi fakturę lub rachunek za naprawę;
Sąd Najwyższy nie zamknął jednak katalogu sytuacji, w których interes poszkodowanego przemawia za zastosowaniem cen części oryginalnych bezpośrednio pochodzących od producenta pojazdu. W opinii Rzecznika Ubezpieczonych naprawa pojazdu mechanicznego za pomocą części oryginalnych pochodzących bezpośrednio od producenta pojazdu jest jednym z przypadków pełnej dopuszczalności stosowania tego rodzaju części, ale nie jedynym.
– Powyższe warunki stosowania części oryginalnych bezpośrednio pochodzących od producenta pojazdu wyłączają możliwość jednostronnego ustalenia przez ubezpieczyciela odszkodowania w oparciu o ceny części równoważnych częściom oryginalnym lub o ceny części nieoryginalnych.
– W sytuacji, gdy nie zachodzą konieczne warunki do wymiany w miejsce uszkodzonych części, części oryginalnych bezpośrednio pochodzących od producenta pojazdu, o których mowa powyżej, istnieje możliwość zastosowania części równoważnych częściom oryginalnym. Dla przypomnienia, części równoważne częściom oryginalnym bezpośrednio pochodzącym od producenta to części wyprodukowane przez producenta części, który dostarcza producentowi pojazdu części do montażu pojazdów, zgodnie ze specyfikacjami i standardami produkcyjnymi, ustalonymi przez producenta pojazdu. Częściami równoważnymi częściom oryginalnym bezpośrednio pochodzącym od producenta pojazdu – w powyższym ujęciu przyjętym SN – nie są nieoryginalne części o porównywalnej jakości i inne zamienniki.
– Ubezpieczyciel, który przy wyliczeniu wysokości odszkodowania stosuje części oryginalne równoważne częściom oryginalnym pochodzącym bezpośrednio od producenta pojazdu, powinien uprzednio ustalić, czy części te posiadają zaświadczenie producenta o tym, że części te produkowane są zgodnie ze specyfikacjami i standardami produkcyjnymi, ustalonymi przez producenta pojazdu, a następnie na żądanie poszkodowanego je przedstawić. Zdaniem SN zaświadczenie takie można uznać za wystarczająco wiarygodne tylko pod warunkiem, że pochodzi od producenta pojazdu części oryginalnych dostarczanych producentowi pojazdu.
– SN nie wykluczył możliwości stosowania części nieoryginalnych, ale tylko części nieoryginalnych o porównywalnej jakości, tj. części zamiennych, których producent tych części zaświadczy, że są one tej samej jakości co części, które są lub były stosowane do montażu danych pojazdów samochodowych. Tego rodzaju części muszą być objęte gwarancją producenta tych części. Dopuszczalność stosowania do naprawy lub obliczenia wysokości odszkodowania tego rodzaju części ma charakter warunkowy i dotyczy szczególnie uzasadnionych sytuacji.
– SN wskazał, że punktem odniesienia do możliwości (ale nie bezwzględnej konieczności) zastosowania części nieoryginalnych o porównywalnej jakości, objętych gwarancją producenta tych części, będzie sytuacja uszkodzenia pojazdu przestarzałego, gdzie dana część przed uszkodzeniem była wyeksploatowana do tego stopnia, że nie może konkurować pod względem użyteczności i ryzyk nawet z częściami nowymi „o porównywalnej jakości”. Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych, jeżeli zakład ubezpieczeń stosuje dla potrzeb ustalenia wysokości odszkodowania tego rodzaju części, powinien wykazać warunki ich zastosowania, o których mowa powyżej. Samo powołanie się na wiek pojazdu jest niewystarczające dla przyjęcia cen części tego rodzaju. W opinii Rzecznika Ubezpieczonych powyższa ocena SN nie uzasadnia również przyjęcia wniosku, że w przypadku części ulegających stosunkowo szybkiemu zużyciu (tzw. części eksploatacyjnych) zawsze i bez wskazanych ograniczeń dopuszczalne jest stosowanie przez ubezpieczyciela dla potrzeb wyliczenia odszkodowania cen nieoryginalnych części zamiennych o porównywalnej jakości.
– Zdaniem SN istnieje również możliwość (ale nie bezwzględna konieczność) zastosowania części nieoryginalnych o porównywalnej jakości, objętej gwarancja producenta tej części, w miejsce uszkodzonej części oryginalnej o „prostej” konstrukcji. Warunkiem zastosowania części nieoryginalnych o porównywalnej jakości w tej sytuacji jest pełna gwarancja przywrócenia do stanu poprzedniego pod każdym istotnym względem, bez konieczności prowadzenia skomplikowanych badań. Samo powołanie się ubezpieczyciela na zaświadczenie producenta części nieoryginalnej o porównywalnej jakości, czy też na posiadanie homologacji, będzie niewystarczające dla wykazania zasadności zastosowania tego rodzaju części. Dodatkowo, powstanie jakichkolwiek wątpliwości co do zupełności restytucyjnej tych części, których nie można rozstrzygnąć bez przeprowadzenia skomplikowanych badań, wyłączy w ogóle możliwość stosowania części nieoryginalnych o porównywalnej jakości.
– Zdaniem SN, jeżeli jednak w powyżej wskazanych sytuacjach zajdzie przesłanka interesu poszkodowanego do naprawy pojazdu z wykorzystaniem części oryginalnych, pochodzących bezpośrednio od producenta pojazdu (np. serwisowanie w oparciu o części oryginalne, przeprowadzenie naprawy z wykorzystaniem części oryginalnych, niedostępność części nieoryginalnych o porównywalnej jakości lub istotne ograniczenia w ich sprowadzeniu, konieczność użycia części odpowiedniej jakości dla zapewnienia prawidłowego i bezpiecznego funkcjonowania pojazdu, etc.) nie będzie możliwe stosowanie przez ubezpieczyciela przy wyliczeniu wysokości odszkodowania cen części nieoryginalnych o porównywalnej jakości.
– SN w swoich rozważaniach pominął całkowicie dopuszczalność stosowania innych nieoryginalnych części zamiennych w sytuacji uszkodzeniu pojazdu, który posiadał oryginalne części, niezależnie od jego wieku i stanu eksploatacji.
– Innym, pośrednio płynącym wnioskiem z postanowienia SN jest niedopuszczalność stosowania przez ubezpieczycieli niejednolitych kryteriów dla wyliczenia odszkodowania przy szkodzie całkowitej i częściowej, tj. stosowanie wyłącznie cen części oryginalnych bezpośrednio pochodzących od producenta pojazdu i maksymalnych stawek ASO dla potrzeb wyliczenia szkody całkowitej, a przy szkodzie częściowej, części nieoryginalnych i najniższych stawek za usługi naprawcze.
Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 20 czerwca 2012 r. (III CZP 85/11) będzie niezmiernie pomocne dla poszkodowanych w dochodzeniu swoich roszczeń od ubezpieczycieli, zarówno na etapie przesądowym, jak i w postępowaniu przed sądem. Poszkodowani uzyskają szersze możliwości do naprawy pojazdów w oparciu o części najlepszej jakości, co przełoży się również korzystnie na stan bezpieczeństwa na drogach publicznych. Żywimy przekonanie, że także ubezpieczyciele dostosują swoje praktyki likwidacyjne do wytycznych SN w sprawie dopuszczalności stosowania części oryginalnych przy ustalaniu odszkodowania z OC komunikacyjnego.
Klasyfikację rodzajów części zamiennych znajdą Państwo w uzasadnieniu wniosku Rzecznika o podjęcie uchwały w przedmiotowej sprawie (na stronie 1-4 uzasadnienia)
Rzecznik Ubezpieczonych deklaruje gotowość udzielania pomocy wszystkim poszkodowanym, którzy nie otrzymali należnego odszkodowania w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych na skutek dokonywania przez zakłady ubezpieczeń nieuzasadnionych wycen kosztów naprawy według cen części nieoryginalnych, jeśli uszkodzeniu uległy części oryginalne bezpośrednio pochodzące od producenta pojazdu lub części im równoważnych. Pomoc taka może być świadczone również poprzez przedstawienie sądom powszechnym istotnego poglądu w sprawie w oparciu o art. 63 kodeksu postępowania cywilnego.
Przygotował:
Paweł Wawszczak
Główny Specjalista w BRU
[1] tj. rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 1400/2002 w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze motoryzacyjnym (Dz. U. L 2003 z dn. 1.08.2002, s. 30), zastąpione rozporządzeniem Komisji Europejskiej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych (Dz. U. L 129/52 z dn. 28.5.10) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie wyłączeń określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz. U. z 2003 r., Nr 38, poz. 329), zastąpione rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 października 2010 r. w sprawie wyłączeń określonych porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz. U. z 2010 r., Nr 198, poz. 1315).
